Aşağıdaki içerik Hakan Tarhan tarafından oluşturulmuştur. Kopyalanan içerikle ilgili fikir ve sanat eserlerinin korunması kanunu kapsamında hukuki işlem başlatılır. BTK ve ICANN kurumları nezdinde siteniz engellenebilir. Ürünlerin fotoğraflarına ihtiyacınız varsa lütfen iletişim formunu kullanarak bizimle iletişime geçin.

1. isim Bir sap ve çelik bölümden oluşan kesici araç

2. Çeşitli kesme işlerinde kullanılan keskin ağızlı araç

Bıçakları, üzerlerindeki bölüm ve parçaları ifade etmek için hem Türkçede hem de yabancı dillerde pek çok kelime kullanılmaktadır. Özellikle detaylara inildikçe, kullanılan tüm bu isimlerin yaygın ortak kullanımlarının hemen her dilde azaldığı görülmektedir. Sağlıklı iletişim kurabilmek için, zaman zaman, isimlerin yerine tariflerin kullanılması zorunlu olmaktadır. Uluslararası literatür ağırlıklı olarak İngilizcedir ve farklı dillerden transfer edilmiş kelimeler içermektedir.

Teknolojinin, imalat biçimlerini ve literatürü etkilediği de bilinen bir gerçektir.

Kolay görünen bu zor yazı, bıçakların bölge ve parçalarını belirtmek amacıyla kaleme alınmıştır. Hem uluslararası literatürde hem de dilimizde bıçakların hangi kısımlarına ne isimler verildiği tarif ve tanımlarla yansıtılmaya çalışılmıştır. Böylelikle, bilgi edinmeyi ve sağlıklı iletişim kurmayı kolaylaştırmak hedeflenmiştir.

İşaret edilen bazı kısımlar hakkında daha fazla bilgiyi, ''Bıçak Sınıflandırmaları'' ana başlığı altındaki diğer yazılarımızda bulabilirsiniz.

Tek taraflı bıçakların keskin kenarının bulunduğu kısım ön, sırt kısımları ise arka olarak nitelenir. Yine tek taraflı bir bıçağı, uç kısmı kuzeyi ve keskin kenarı batıyı gösterecek şekilde harita üzerine koyduğunuzda size görünen yüzüne ön denilir (Keskin kenar aşağı bakacak şekilde bıçağı elinize almanızdan hareketle; bu anlamdaki ön kısma sol, arkasında kalan kısma ise sağ da denmektedir).

Bıçak üzerindeki bölümler ve açıklamaları:

2- Uç-Uç Noktası (Point-Tip): Pek dikkat edilmeyen unsur, uç ile uç noktası arasındaki ayrımdır. Zaman zaman birbiri yerine de kullanılmaktadırlar. İngilizce metinlerde de (point ve tip) durum aynıdır. Ne var ki uç yapıları anlatılırken kullanılan (drop point, clip point vb.) terimler ''point'' kelimesinin tüm uç kısmını ifade eder şekilde kabul edildiğinin göstergesidir. ''Uç Noktası'' ifadesinin, adı üzerinde, bıçağın en ucunda yer alan en sivri kısım için; ''Uç'' kelimesinin ise, uç noktası ile kavuşmak üzere açılanmanın başladığı (bıçağın eninin azalmaya başladığı) namlu kısmının tamamını ifade etmeye yönelik kullanılması yerinde olacaktır. Ne var ki, açılanma hem ön hem arkadan ve değişik noktalardan başlayabilir. Bıçağın tarzına göre farklılıklar ortaya çıkabilir. Dolayısıyla, bir başka yaklaşıma göre ise uç kelimesi ile ifade edilen kısım, uç noktası ve uç noktasına doğru incelmenin (bıçağın et kalınlığında) başladığı noktasal konum arasıdır.

3- Burun (Belly): Asıl olarak, keskin kenar tarafında bulunan uç noktasından gelen kavisin, keskin kenarı aştığı (altındaki keskin kenarın önüne geçtiği) durumlarda, bu yay şeklindeki kavisi -daha spesifik olarak oluşan çıkıntıyı- tanımlamak için kullanılan terimdir. Bununla beraber, keskin kenarın uç kısmından uç noktasına uzanan kavisi karşılar biçimde de kullanılmaktadır.

4- Uç Kısmın Arkası Hakkında: Namlunun, özellikle uç kısmının, arkasının inceltilmesi konusu kavram kargaşasına yol açabilecek niteliktedir. Pek çok yanlış kullanım görülmektedir. Uzlaşıdan uzak karışık kullanımlar mevcuttur.

Sıklıkla karıştırılan iki isim ''swedge'' ve ''false edge''dir. En kestirmeden, aralarındaki farkı şu şekilde ortaya koymak mümkündür: Eğer bıçağın uç kısmının arkası inceltilmiş ise ''swedge'' olarak adlandırılır. Eğer uç kısmının arkası bilenmiş ve keskin hâle getirilmişse ''false edge'' ismi kullanılır.

Uç kısmın arkasının bilenmesi sonucu bıçak, çift taraflı bir bıçak olarak nitelendirilmez, ''False edge'' ismini alır. Hangi noktada çift taraflı bıçak sayılacağı konusunda, uç kısmın arkasının namlu boyuna göre oranlarından hareketle kriterler oluşturma yoluna gidilmektedir.

Çoğunluğu ''edge'' yani kenar kelimesini çağrıştırdığı görülen kelimeler literatürde yer almaktadır.

''Wedge'' kelimesi ise kıskı-takoz anlamına gelmektedir. Bu aletin kalın arkalı ve ince uçlu üçgen yapısı, uygulanan baskıyı incelen ucunda toplar, bunun yanında, içine girdiği cismin ayırdığı parçalarını yana (tek yönlüde) veya yanlara (çift yönlüde) iter. Bıçak terminolojisinde, sırtın ve uç kısmın arkasının keskin olmadığı ve inceltilmediği bıçakları tarif etmek için kullanılmaktadır. Ne var ki, ağız açım çizgisi uç noktasından geride olan bıçaklarda uç kısmın arkası doğal olarak incelir. Klasik satır ve baltalarda, sırt ve keskin kenar arasında, klasik kıskı-takoz wedge yapısı görülebilir.

2009 yılında Kanadalı Tasarımcı Brent Beshera kendi ismiyle anılan Besh-Wedge formunu ortaya koymuştur. Dip-uç doğrultusunda bir kıskı-takoz formu oluşturmuştur. Bu formda, kalın-kalınlaşan kenarlar uçta bir üçgen oluşturacak şekilde kavuşmaktadır denilebilir. Bu yapıda, et kalınlığı değil, bıçak genişliği incelir.

''Swage'' kelimesi de literatürde kullanılmaktadır. Aslında bu, madeni eşyayı şekillendirme kalıbıdır. Namlunun bu şekilde işlem gördüğüne ve muhtemelen inceltildiğine delalet eder. Tam bir keskinliğin bu yöntemle elde edilmesi zor görülmektedir. Swedge kelimesi ile paralel kullanıma sahiptir ve muhtemelen kökenini teşkil etmektedir. Ne var ki, başta söylendiği gibi çok farklı kullanımlar ve değişik açıklamalar görülmektedir.

5- Ağız: TDK, 8. anlam olarak, ''kesici aletlerin keskin tarafı'' tanımını yapmıştır. Ağız kelimesi keskin kenar (sharp edge) ile eş anlamlı kullanılabildiği gibi ikinci bir anlamı daha vardır. Bıçaklar, keskin kenarlarına doğru belli geometrilerle (Bkz. ağız açımı isimli yazımız) inceltilirler. Birden incelme mümkün değildir ve incelme belli bir eğimle sağlanır. Dolayısıyla, inceltilme işlemine başlanan hat (ağız açım çizgisi-grind line) ile incelmenin tamamlandığı keskin kenar arasında (incelmenin başlayıp sürdüğü) bir bölüm söz konusu olur. ''Blade grind'' de denilen bu bölümün karşılığı olarak ''ağız'' kelimesi kullanılabilmektedir. Bileme çizgisine sahip bıçaklarda, ağız açım çizgisi ile bileme çizgisi arasında kalan bölüme ''primary bevel'' de denilmektedir.

6- Keskin Kenar (Sharp Edge-Cutting Edge): Arka tarafa sırt denildiğinden, tek taraflı bıçaklarda, sadece kenar (edge) olarak da anılabilmektedir. Bu bölümü karşılamak için, dar anlamıyla, ''ağız'' kelimesi de kullanılmaktadır.

7- Ağız Açım Çizgisi (Grind Line): Ağız boyunca kenarına doğru inceltilen bıçağın, inceltilmeye başlandığı sınırı ortaya koyan çizginin ifadesidir.

8- Bileme Çizgisi (Secondary Bevel-Secondary Edge): Sıfır (zero) olmayan bıçaklarda, keskin kenarda, bileme açısının ağız açımı ile farkı sonucu ikinci bir mini ağız ortaya çıkar. Bu minik ağızın eni, minik ağızın ağız açım çizgisi ile keskin kenar arasında kalan hat, bileme çizgisini oluşturur. Sıfır bıçaklarda ise bileme çizgisi, ağız açımının devamıdır.

Ağız açım geometrisi ve mikroskobik hassasiyetler dikkate alınarak, ikinci bir ağızdan söz etmemenin mümkün olup olmadığına dair tartışmalar yapılmaktadır.

9- Yanak (Cheek): Bıçağın her iki yüzünde, ağız açım çizgisinin (grind line) gerisinde kalan tıraşlanmamış bölgelere verilen addır. Ricasso’nun uca uzanan devamı kabul edilebilir.

10- Sırt ve Omurga (Back and Spine): Sıradan bıçaklarda, namlunun arkası ve çelik kalınlığının en yüksek olduğu kısımdır. ''Sırt-arka'' (back) olarak adlandırılması uygundur.

Çift taraflı simetrik-asimetrik veya arkası inceltilmiş bıçaklarda prensip yine değişmez, namludaki çelik kalınlığının en yüksek olduğu hat, en arkadan tam ortaya veya orta yakınlarına kayar. Bu durumda, söz konusu hat için ''omurga'' (spine) demek yerinde olacaktır.

11- Ağız Başlangıç Çizgisi (Plunge Line): Her zaman ağız eninde düz bir çizgi oluşturmadığından ''grind termination'' da denmektedir. İstisnalar dışında, boyu en yukarıdaki uç noktasına kadar devam edecek ağızın aşağıdaki başlangıcıdır.

12- Ricasso: En kısa ifadeyle namlu ile sap arasındaki tıraşlanmamış, kalın yüzeydir. Spesifik İtalyan kılıçlarından ilhamla bıçak terminolojisine girmiş ve bugünkü anlamına gelmiştir. Sap ile tıraşlanmış bölge arasında geçiş sağlar ve bıçağa güç kazandırır.

Zaman zaman yanak (cheek) ve hatta kalın omurgaları (spin) bu bölümle bir kabul edip hepsini kapsayacak şekilde, namlu boyunca uzanan tüm tıraşlanmamış bölgelere ricasso denildiğine rastlanmaktadır. Oysa, ağız başlangıç çizgisi (plunge line- grind termination) ile sap (eğer kullanılmışsa ön balçak üstü) arasında kalan tıraşlanmamış bölge için kullanılması doğru olacaktır.

13- Choil: Geniş anlamıyla, keskin kenar ile sap arasında kalan kenar kısımdır. Diğer ifadeyle, ricasso bölümünün önündeki kenardır. Genellikle içbükey bir parmak yuvası (finger groove) oluşturacak şekilde kullanılsa da farklı türleri bulunmaktadır. Düz de bırakılabilirler.

Dolayısıyla geometrik fark ile de keskin kenardan ayrılanları söz konusudur. Bunların da bilenmeleri tercih edilmez. Çünkü hem parmak yuvası olarak kullanılmaya uygun olmaktan çıkarlar hem sapın bilemeyi engellememesi için mesafe bırakılması prensibinden uzaklaşırlar hem de dövüş hareketlerinde rakibin silahına yönelik hamlelerde (spekülatif bir konudur) zayıflık ortaya çıkabilir. Buna karşın üst kısımları yarıya kadar bilenebilir. Böylelikle, kesmeye saplayarak başlamaya hizmet eden bir fonksiyon sunarlar.

Girinti oluşturan Choil’e çentik (notch) da denilebilmektedir. Fakat çentik kelimesi ek tanımlara muhtaç olduğundan fazla tercih edilmez. ''Balçağın üst kısmındaki parmak yuvası'' ya da ''ricasso önündeki parmak çentiği'' gibi tamlamalara muhtaç kalınır. Parmağın sığamayacağı kadar küçük boyutta değişik geometrilerde çentikler de kullanılabilir. Boylarına veya biçimlerine göre değişik adlara sahip olanları (spanish notch gibi) bulunmaktadır. Bunların görevi de kesmeye saplayarak başlamaya hizmet etmek, damla oluşturarak keskin kenardan sıvı akışının ele ulaşmasını engellemek, rakibin silahına farklı müdahale etme şansı tanımak, bileme hattının net sonunu ortaya koymak ve bölgede bulunan söz konusu çentiğin sağlayacağı herhangi yararı kazandırmaktır. Kısa namlularda, keskin kenar uzunluğundan çalmamak için, küçük çentik biçiminde olanları tercih edilir.

14- Balçak (Bolster), Siper (Guard) ve Koruyucu Tırnak (Quillon): Balçak için, TDK ilk anlamı ''kabza'', ikinci anlamı ise ''kabzanın demir siperi'' olarak vermektedir.

Temel anlamda bir kalınlaştırma çabasıdır. Bilinmelidir ki balçağın öncelikli görevi bıçağın kritik bölgelerine destek vererek güçlendirmektir. Balçakla desteklenen bıçağın direnci artacaktır.

Bıçaktaki kritik bölgelerin biri, namlu ile sap sınırıdır. Burası, belki de bıçakta en fazla ağırlığı yüklenecek bölümdür. Burada kullanılan balçağa ön balçak (front bolster) denilir. Arka balçak (rear bolster) ise sap kısmın dibindedir ve özellikle dip kısmı darbeli kullanmaya hazır hâle getirmesinin yanında, ''kuyruğu'' sağlam şekilde sabitlemeye yarar. Özellikle kısa kuyruklu bıçaklarda, namlunun sapa olabildiğince sağlam sabitlenebilmesi için de ön balçak kritik önemdedir. Eski bıçaklarda veya kılıçlarda ''ricasso'' bölgesine -giderek incelerek- taşan balçaklar (Bkz. ''Muhteşem Süleyman'' modelimiz) kullanıldığı da görülebilir.

Her ikisinin (ön ve arka balçaklar) de sapın sınırlarını belirginleştirerek elin ileri ya da geri kaçmasını önleme görevinden de söz edilebilir. Dahası, balçak, rakibin silahını bloke etmek ve sapı tutan eli korumak gibi işlevler üstlenebilir. Bu da bizi, balçağın, siper (guard) ya da koruyucu tırnak (quillon) gibi unsurlarla eş anlamlı kullanımına götürür. Bu anlamda kullanılan balçağa, ''barçak'' ya da ''çelgilik'' de denmektedir. Balçak denildiğinde o kısımdaki tüm unsurlar ve hatta bölge kastediliyor olma ihtimali akıldan çıkarılmadan, balçakların tırnaksız şekilde de kullanılabileceği bilinmelidir. Böyle balçaklar, el güvenliğinden ziyade asli görevleri olan, bıçağa destek verme işlevindedirler.

Balçağın diğer görevleri arasında: Ağırlık dağılımında kontrol sağlaması ve denge oluşturması; sap malzemesinin bıçağa, bıçağın kını ya da kılıfı içine sabitlenmesine yardımcı olması ve yukarıda da değinilen, kalınlığı artırmasıyla sağladığı mukavemet yanında darbe emici vasfı göstererek bıçağın kırılma riskini azaltması gibi noktalar sayılabilir. Tabii ki bıçağın estetiği açısından da oldukça önemlidir.

Balçaklar elbette sadece ''demir'' olmak zorunda değildir. Üstlenecekleri görev itibarıyla genellikle metal olarak kullanılırlar. Metal olmayan balçak olur mu sorusu ise tartışmaya açıktır.

Tırnaklı balçaklara ''siper'' (guard) denilebilir. Genelde siperlerin bir (ön) ya da iki (ön ve arka) koruyucu tırnağı olur. Balçaktan diğer bir farkı, öncelikli amacının bıçağa mukavemet kazandırmak değil de eli korumak olmasıdır. Dolayısıyla balçaklardan daha farklı ve genellikle daha ince yapıda olabilirler. Balçağın destek görevlerinin neredeyse tamamen terk edildiği biçimler alabilirler. Görevlerini sağlıklı şekilde yerine getirebilmeleri için dayanıklı malzemelerden seçilmeleri gerekir. Bunun için, istisnalar dışında metaldirler.

Siperler (guards) değişik biçimlerde görülebilse de yaygın olarak koruyucu tırnak ya da tırnakları yatay bariyerler şeklindedir. Bıçak ya da kılıç üstündeki iki koruyucu tırnaklı yatay bariyere ''çapraz siper'' (crossguard) denilmektedir.

Tekrar edecek olursak, siperlerin öncelikli görevleri el ile namlu arasında bariyer oluşturmaktır. Bunun yanında; rakibin hamlesini karşılama ve yönlendirme, hatta karşı saldırıda bulunma maksatlı kullanılabilirler. Dolayısıyla, bu tercihlere göre şekillenirler. Tırnakları aşağı ya da yukarı bakan veya tam siperli ya da muşta siperli (knuckle guard) diyebileceğimiz türleri bulunmaktadır. Daire şeklinde de tasarlanabilirler.

Fransızca kökenli bir sözcük olan ''quillon'' (koruyucu tırnak), bugünkü anlamıyla, elin istenmeyecek şekilde ileri ya da geri kaymasını engelleyen ve eli darbelerden korumaya yarayan çıkıntılardır. Dip balçaktaki çıkıntılar için de kullanıldığı (özellikle ''rear quillon'' şeklinde) görülmektedir. Dolayısıyla, ön ve arka olarak bahsi geçtiğinde, eğer başka ibarede bulunulmuyorsa, bıçağın ağız ve sırt doğrultusundan mı, yoksa balçak ve dip balçak noktasından mı söz edildiğinin sorulması gerekir.

15- Sap (Handle): Bıçağın tutulmasına yarayan bölümüdür. Bu cihetle kabza da denilmektedir.

16- Sap Malzemesi: Bıçağın kuyruğu üzerine tutturulan sap malzemeleri ise İngilizce ''scale'' ya da ''slab'' olarak adlandırılmaktadır. Değişik materyallerden oluşabilirler. Değişik yapılarda bulunabilirler.

Kavrama kolaylığı sunmaları için, profil ergonomisine ek olarak, yüzeylerine pürüzlü bir doku (milled) kazandırılabilir. Bu farklı şekillerde ve boyutlarda tercih edilip uygulanabilir. Pürüzlü ve tırtıllı yapılar tutunma kabiliyeti sunar. Örneğin geyik boynuzu, kendinden dokulu ve iyi kavrama imkânı sunan bir malzemedir.

17- Pırazvana (Tang): Yaygın olarak ''kuyruk'' da denilmektedir. En kısa ve net ifade ile, namlu malzemesinin sapa dâhil kısmıdır denilebilir. Detaylı bilgi için ''bıçak sınıflandırmaları'' bölümümüzdeki ''gövde yapısı'' başlığına bakılabilir.

18- Bağlantı Elemanları (Connectors): Bıçağın değişik parçalarını, sağlıklı biçimde, bir arada tutmaya yarayan unsurlardır. Yapışkanlar ve kaynaklar hesaba katılmazsa cıvatalar (bolts-bolt screws) ve pimler (pins) olarak iki başlığa ayrılabilirler. Bağlantı elemanları; somun, pul, flanş, rulman vb. malzemelerin genel başlığı kabul edilebilir.

19- Kordon Deliği (Lanyard Hole): Bıçak üzerinde bulunan, içinden kordon geçebilecek deliklere verilen genel isimdir. Bir bıçakta birden çok kullanılabilirler. Geometrik avantaj sağlaması bakımından genellikle daire şeklinde tercih edilirler. Zaman zaman boru şeklinde pimler kullanılarak da oluşturulabilirler. Farklı geometriler de içerebilirler, bıçağın değişik yerlerinde ve değişik ebatlarda bulunabilirler.

En geniş anlamda görevleri, bıçağın sabitlenmesi ya da bıçağa sabitlemek olarak tarif edilebilir. Bunun ötesine geçen çeşitleri (somun anahtarı gibi) de vardır.

Sadece ip geçirmeye yaradıklarını söylemek yetersiz olacaktır. Pimler ve vidalar için bağlantı yuvası görevi de üstlenebilirler. Hatta kulakçık yuvaları şeklinde de görülebilirler. Bıçağı mızrağa, tel kesiciye, muştaya ve benzerlerine çevirmek kordon delikleriyle mümkün olabilir.

Nereye ne şekilde açıldığı önemlidir. Dezavantajları arasında, kullanılan bölgeyi zayıflatmaları ve bazı durumlarda bıçağın akıcılığına sekte vurmaları sayılabilir.

Genellikle, klasik kullanımda, sap kısmın dibinde yer alırlar. Söz konusu bölgede bulunan kordon deliğinden geçirilip halka şeklinde düğümlenen uygun uzunluktaki bir kordonun başlıca iki yararı bulunur. Bu halka bileğe geçirilerek sap kavrandığında: Birincisi, elin keskin kenara kaçmamasına yardımcıdır; ikincisi, bıçağın elden kurtulmasına rağmen sizden uzaklaşmamasını sağlar.

Kordon delikleri, bıçakların hafifletilmesine yönelik olarak da kullanılabilmektedir.

20- Bıçağın Dibi (Bottom Of The Knife): Lokasyon belirtir. Uç noktasının zıt kutbudur, bıçağın dibindeki bitim yeridir. Nadir de olsa kıç veya dipçik (butt) de denilmektedir. Burada arka balçak (rear bolster), dip topuzu (pommel), kabza başlığı (butt cap) veya uzatılmış kuyrukta (extended tang) kuyruğun çıkıntısı gibi bıçağın sonunu oluşturan bölümler bulunmaktadır.